Nghệ thuật Gothic

Kính màu ghép là thành quả của việc sắp đặt các mảnh thuỷ tinh màu, tạo thành một tác phẩm trang trí bán trong suốt dành cho bức tường "mở" (ví dụ: cửa sổ). Nó tương tự như tranh ghép mảnh (mosaic), nhưng có hai sự khác biệt: (a) mảnh ghép trong tranh ghép thường có hình vuông, trong khi mảnh ghép của kính màu ghép là các mảnh có hình thù khác nhau, không đồng nhất tương tự như mảnh ghép trong trò chơi xếp hình. Đường viền giữa các mảnh ghép phụ thuộc vào nội dung của bức tranh. (b) Kính màu ghép thì trong suốt, tranh ghép mảnh thì không cho phép ánh sáng đi xuyên. Khi quan sát bức tường có tranh ghép mảnh, ta chỉ thấy sự phản chiếu ảnh sáng khi có ánh sáng rọi lên tường. Trong khi đó, bức tường có kính ghép màu cho phép ánh sáng đi xuyên qua nó.

Những bức tranh vẽ bằng ánh sáng mặt trời

Theo các ghi chép, chúng ta biết rằng kính đa màu dùng để trang trí những cửa sổ của vương cung thánh đường thuộc Thiên Chúa giáo ở Ravenne. Ví dụ, vào thế kỉ VI, nhà thơ người latin Prudence miêu tả vương cung thánh đường Saint-Paul-hors-les-Murs (Thánh Saint-Paul ngoại thành): "Bên trên những của sổ hình vòm cung, xuất hiện những mảnh thuỷ tinh đa màu sắc sáng rực như cánh đồng hoa vào mùa xuân". Chúng ta có thể hiểu sự ấn tượng của ông trước điều mới mẻ này: bên trong rất nhiều công trình khác thường bị bao phủ bởi bóng tối, trong khi nơi này có thể đón nhận rất nhiều ánh sáng đầy màu sắc. Hoà mình vào những gam màu ấm áp này, ta có thể cảm nhận niềm hạnh phúc và cuộc sống đang hoà quyện vào toà thánh chứ không còn là những khung cảnh bên ngoài bức tường.

Như những vật liệu dễ vở khác, kính đa màu phải gánh chịu sự tàn phá của thời gian nhiều hơn các tác phẩm khác. Chính vì thế những chiếc kính cổ nhất từ thế kỉ XI chỉ còn lại những mảnh vỡ.

Chế tạo kính đa màu

Những tác phẩm kính đầu tiên là tranh ghép được tạo thành từ những mảnh thuỷ tinh một màu. Tài năng của nghệ nhân được thể hiện qua cách chọn màu, kích thước và sự gắn kết giữa các mảnh kính. Điều này sớm được thay thế bằng một bức tranh thật sự trên thuỷ tinh.

Vào thời kì trung cổ, hoạ sĩ đã có thể tự tạo những mảnh kính bằng cách trộn cát và bụi than. Bằng cách gia tăng muối biển và cát, họ có thể tạo ra mảnh thuỷ tinh tinh khiết hơn, dễ uống hơn khi nóng. Với sự trợ giúp của một ống sắt, nghệ nhân lấy được một lượng lớn thuỷ tinh được tổng hợp trong lò nướng. Khi thổi vào ống sắt, họ nhận được một khối bong bóng đủ ổn định để tạo mảnh thuỷ tinh. Phần kim loại bị oxy hoá tạo ra màu cho khối thuỷ tinh dẻo và việc xếp chồng các lớp kính tạo ra nhiều sắc độ mới cho thuỷ tinh. Họ sử dụng mảnh giấy carton được vẽ những đường viền đủ màu, để xác định hình dáng cho mảnh kính. Họ cắt lớp kính bằng một đầu nhọn nóng đỏ (nên nhớ rằng kim cương chỉ xuất hiện từ thế kỉ XIV). Họ gắn các mảnh kính lại nhờ vào một thanh chì hình chữ H nằm ngang. Hoạ sĩ có thể vẽ những khu vực tối, chi tiết và các đường viền nhờ vào một bản phác thảo với nhiều sắc độ xám (kĩ thuật này được gọi là grisaille, bản vẽ được tạo từ oxyde và bột thuỷ tinh). Hoạ sĩ phải cẩn thận sử dụng những đường vẽ “tối” được tạo từ chì để thể hiện cái hồn của tác phẩm khi được chiêm ngưỡng từ xa. Sau đó, họ sẽ loại bỏ chì vì nó sẽ tan chảy. Họ đưa thuỷ tinh vào lò và bức tranh sẽ được thành hình trên mảnh thuỷ tinh. Cuối cùng, bức tranh được đặt vào khung cửa sổ được cố định bằng các thanh chắn sắt.

Tác phẩm kính đa màu “Đức Trinh Nữ” của thành phố Chartres

Kính đa màu không chỉ là những mảnh kính nhiều màu, nó có thể diễn tả một đức tin, nội dung trong Kinh thánh và chân dung của các thiên thần; tương tự như các cổng vòm được điêu khắc, đỉnh cột hay tranh tường. Trong tác phẩm ở Chartres, Đức Trinh Nữ khoác lên mình chiếc áo khoác dài màu xanh, bộc lộ hình thái của nữ hoàng trên ngai báu. Trên đùi của Người là Chúa Jésus, vua của thế giới. Phía sau khuôn mặt của Bà là ánh hào quang thánh thần. Ngự trên đầu là vương miệng. Tất cả thể hiện rằng Bà là Nữ Vương Thiên Đàng, Bà đang vui vẻ tụng ca. Các thiên thần quay quanh Bà để chúc tụng. Bà bình tĩnh, mỉm cười nhẹ. Chúa giơ tay để ban phúc lành. Chính vì hình ảnh này mà những người hành hương đến nhà thờ chánh toà Chartres, đều thể hiện sự thành kính và mê mẫn dù còn đứng ở rất xa. Người ta yêu mến Bà, vì Bà gần gũi. Nhớ rằng người mẹ ôm đứa con là chủ đề thân thuộc và hay được nhắc đến. Hình ảnh này là một trong những nội dung phổ biến của nghệ thuật cơ độc giáo, nó đã được biến tấu bằng hàng ngàn phương pháp khác nhau và đặt biệt là điêu khắc: tư thế chân đứng chân nhón (bất cân xứng) duyên dáng của người phụ nữ thay thế sự đối xứng trong dáng đứng của các tác phẩm sau này. Tân Ước đã ghi rằng cuộc cách mạng bao la của tình yêu sắp đến nhưng nó cũng đã xuất hiện dưới hình dạng của những người quanh Chúa, đó là dưới hình dạng người phụ nữ, người mẹ và hình ảnh âu yếm yêu thương trên khắp thế gian.

Xem tác phẩm.